Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

[Εικόνα: Ε! αυτή η σχέση δεν θα έχει όμορφο τέλος... τι παντρευτήκατε;]

Οι άνθρωποι το αναγνωρίζουν όταν το αισθάνονται, αλλά τι λέει η επιστήμη γι' αυτό; Ερευνητές του πανεπιστημίου Yale επιχειρούν να δώσουν επιστημονικές εξηγήσεις. Εντύπωση κάνει το γεγονός ότι, παρόλη την παράδοση του πανεπιστημίου στις νευροεπιστήμες, δεν υπάρχουν φυσιολόγοι στο Yale που να ερευνούν συστηματικά τη φύση της αγάπης. Για ποιο λόγο;

Αυτό που ονομάζεται αγάπη
Ερευνητές στο Πανεπιστήμιο Yale μελετούν διάφορες απόψεις του μυστηρίου της αγάπης. Η Laura King, καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας εξετάζει μεσαιωνικά κείμενα που προειδοποιούσαν τους ανθρώπους σχετικά με τους κινδύνους της ρομαντικής αγάπης, ενθαρρύνοντας τους να ψάχνουν για πιο πνευματικές σχέσεις. Ο κοινωνιολόγος Joshua Gamson ερευνά την ομοφυλοφιλία, ενώ η Susan Treggiari, επισκέπτρια καθηγήτρια Ιστορίας, μελετά την αγάπη και το γάμο στους αρχαίους Ρωμαίους.
Εντύπωση κάνει το γεγονός ότι, παρόλη την παράδοση του πανεπιστημίου στις νευροεπιστήμες, δεν υπάρχουν φυσιολόγοι στο Yale που να ερευνούν συστηματικά τη φύση της αγάπης. Για ποιο λόγο; Επειδή τα ποντίκια δεν ερωτεύονται! Δεν υπάρχει το κατάλληλο μοντέλο στο ζωικό βασίλειο και, επιπλέον, είναι δύσκολο να ερευνήσει κανείς την κανονική ανθρώπινη φυσιολογία, πόσο μάλλον ένα υποκειμενικό συναίσθημα, σύμφωνα με τον καθηγητή Eric J. Nestler.
Ο Robert Sternberg, καθηγητής Ψυχολογίας και Εκπαίδευσης στο Yale και πρόεδρος της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας, δίνει μια ενδιαφέρουσα ερμηνεία στην πολυσυζητημένη αυτή ερώτηση. Θεωρεί ότι η αγάπη είναι μια ιστορία, την οποία καθένας από εμάς γράφει και ξαναγράφει. Η αγάπη αναπτύσσεται, μεγαλώνει και διαρκεί, όταν ένας άνθρωπος βρίσκει κάποιον άλλον που ταιριάζει στην προσωπική του «ιστορία αγάπης».

Τα συστατικά της αγάπης
Η εργασία του Sternberg βρίσκεται ανάμεσα στην προσέγγιση που περιορίζει την αγάπη σε ένα καλωδιακό διάγραμμα και μια συλλογή χημικών και μια προσέγγιση που αναζητάει καθολικές, αλλά ασαφέστερες αλήθειες.
Όταν ο Sternberg άρχισε να μελετάει τις σχέσεις, τη δεκαετία του '70, ανακάλυψε ότι είχαν τρία βασικά συστατικά: οικειότητα, πάθος, αφοσίωση. Τα τρία αυτά στοιχεία αποτελούν τις βάσεις ενός τριγώνου, το οποίο, όταν η αγάπη είναι ώριμη και ισορροπημένη, είναι ισόπλευρο. Καθώς η αγάπη αναπτύσσεται, μεγαλώνει και το εμβαδόν του τριγώνου, με τις τρεις ίσες πλευρές να επιμηκύνονται αντίστοιχα. Όταν ένα ζευγάρι είναι σε γεωμετρική αρμονία, το αποτέλεσμα ονομάζεται τελειοποιημένη αγάπη, κάτι που, βέβαια, είναι σπάνιο.
Τις περισσότερες φορές οι πλευρές του τριγώνου είναι διαφορετικού μήκους και συχνά ένα από τα βασικά στοιχεία λείπει εντελώς.Υπάρχει για παράδειγμα η ερωτική τρέλα -πάθος χωρίς οικειότητα ή αφοσίωση-, ή η ρομαντική αγάπη -οικειότητα και πάθος αλλά χωρίς αφοσίωση- ή η τρελή αγάπη -αφοσίωση και πάθος χωρίς οικειότητα. Υπάρχουν και άλλοι πιθανοί συνδυασμοί σύμφωνα με τον Sternberg, ο οποίος έχει αναπτύξει τη θεωρία του τριγώνου της αγάπης σε πολλά βιβλία και επιστημονικές δημοσιεύσεις.
Η θεωρία του τριγώνου της αγάπης εντοπίζει σε ποιο σημείο βρίσκεται κάποιος στη σχέση του, αλλά δεν εξηγεί πώς έφτασε εκεί. Για να καταλάβουμε την αγάπη, πρέπει να εξετάσουμε πως αναπτύσσεται και εξελίσσεται στη συνέχεια.

Ρόλοι και ιστορίες αγάπης
Τι ρόλο παίζετε στη σχέση σας; Είστε ο αστυνόμος, ο κωμικός, η πριγκίπισα ή ο μάρτυρας; Ο ρόλος καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την έκβαση μιας σχέσης, μια που πρόκειται για «ιστορία αγάπης», δηλαδή για το πως έχει καθένας στο νου του το τι ζητάει από κάποιον άλλο και το πως πιστεύει ότι θα είναι η έκβαση της σχέσης.
Η «ιστορία αγάπης» που πλάθει κανείς σχετίζεται με το ποιος είναι ατομικά. Η ιστορία του καθενός καθορίζεται από στοιχεία όπως η προσωπικότητα, οι οικογενειακές εμπειρίες, η θρησκεία, η εκπαίδευση, η κουλτούρα του ατόμου, και δεν είναι κάτι τελειωμένο, αλλά εξελίσσσεται.
Οι σχέσεις μπορεί να είναι τόσο απρόβλεπτες όσο και μια ταινία σασπένς. Γιατί μερικά ζευγάρια «ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα», ενώ άλλα έχουν την τύχη του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας; Και γιατί μερικές φορές νιώθουμε καταδικασμένοι να κάνουμε τα ίδια ρομαντικά λάθη ξανά και ξανά, ακολουθώντας το ίδιο σενάριο με διαφορετικούς ανθρώπους σε διαφορετικά μέρη, σαν να ήταν η μοίρα των σχέσεων μας προκαθορισμένη;
Ίσως γιατί, στην πραγματικότητα, είναι! Σύμφωνα με τον Sternberg, για να καταλάβουμε την αγάπη θα πρέπει πρώτα να καταλάβουμε τις ατομικές μας ιστορίες αγάπης που υπαγορεύουν τις πεποιθήσεις και τις προσδοκίες μας από τις σχέσεις. Αυτές οι ιστορίες, τις οποίες αρχίζουμε να γράφουμε ήδη από την παιδική ηλικία, προβλέπουν τα μοτίβα των ρομαντικών μας εμπειριών. Ευτυχώς, μπορούμε να κατανοήσουμε και να μάθουμε να ξαναγράφουμε τις ιστορίες μας!
Η ολοκληρωμένη αγάπη απαιτεί και τα τρία στοιχεία. Αλλά η θεωρία αφήνει μια βασική ερώτηση αναπάντητη: τι καθιστά ένα άτομο το είδος του εραστή που είναι; Τι το προσελκύει σε άλλα άτομα;

Πως οι ιστορίες μας καθορίζουν τις σχέσεις μας
Κουβεντιάζοντας με άτομα που μόλις χώρισαν, η ιστορία του χωρισμού που διηγείται ο καθένας είναι εντελώς διαφορετική, σαν να περιγράφουν δυο εντελώς διαφορετικές σχέσεις. Κατά κάποιον τρόπο είναι. Κάθε μέλος του ζευγαριού έχει τη δική του εκδοχή της ερωτικής τους ιστορίας. Το σημαντικότερο για μια υγιή, χαρούμενη σχέση είναι να έχουν και τα δύο μέλη της συμβατές ιστορίες, δηλαδή συμβατές προσδοκίες. Μια έρευνα που έγινε το 1998 από τον Sternberg, τον Mahzad Hojjat, Ph.D., και τον Michael Barnes, Ph.D., έδειξε ότι όσο πιο παρόμοιες ήταν οι ιστορίες των ζευγαριών, τόσο πιο ευτυχισμένα ήταν.
Οι ιστορίες είναι συνήθως συμβατές αν έχουν συμπληρωματικούς ρόλους σε μια ιστορία, όπως αυτή του πρίγκηπα και της πριγκίπισας, ή αν οι ιστορίες είναι αρκετά παρόμοιες ώστε να μπορούν να ενοποιηθούν σε μία και μοναδική ιστορία.
Βέβαια, η συμβατότητα των σχέσεων δεν είναι το μοναδικό συστατικό απαραίτητο σε μια πετυχημένη σχέση. Μερικές φορές η αγαπημένη μας ιστορία μπορεί να είναι επικίνδυνη για την υγεία μας, μια που συχνά οι άνθρωποι επιθυμούν να πραγματοποιήσουν ριψοκίνδυνες ή δυσάρεστες ιστορίες. Οι άνθρωποι συνήθως παραπονιούνται ότι καταλήγουν με τον ίδιο τύπο «κακού» συντρόφου και ότι είναι άτυχοι στην αγάπη. Στην πραγματικότητα, κάτι τέτοιο δε σχετίζεται με την αγάπη, αλλά με το γεγονός ότι χωρίς να το αντιλαμβάνονται βρίσκουν άτομα τα οποία κατά κάποιον τρόπο υποχρεώνουν να παίξουν την προσωπική τους ιστορία αγάπης ή τους επιβάλλουν τη δική τους ιστορία, άσχετα με το ποια είναι η ιστορία του άλλου μέλους.

Αίσιο τέλος
Η προσπάθεια να αντιμετωπίσουμε προβλήματα στις σχέσεις αλλάζοντας τη συμπεριφορά ή τις συνήθειές μας τελικά δε λειτουργεί, επειδή η οι κρίσεις προέρχονται από τις ιστορίες που διαδραματίζουμε. Έτσι, εκτός κι αν αλλάξουμε τις ιστορίες μας τελματώνουμε. Οι άνθρωποι περιγράφουν την αγάπη ποικιλοτρόπως και η περιγραφή τους αποκαλύπτει την ιστορία τους. Για παράδειγμα, κάποιος που συμφωνεί με την πρόταση 'Πιστεύω ότι οι καλές ερωτικές σχέσεις είναι σαν να έχεις έναν καλό συνεταίρο' διηγείται μια επιχειρηματική ιστορία, ενώ κάποιος που λέει ότι καταλήγει να κάνει σχέσεις με άτομα που φοβάται διαδραματίζει μια ιστορία τρόμου.
Τα ζευγάρια συνήθως ξεκινούν τη σχέση από φυσική έλξη και κοινά ενδιαφέροντα κι αξίες, αλλά, σταδιακά, μπορεί να προσέξουν ότι κάτι λείπει από τη σχέση. Αυτό το κάτι συνήθως είναι συμβατότητα των προσωπικών ιστοριών, ή προσδοκιών που έχουν. Ένα ζευγάρι με ιστορίες που δεν ταιριάζουν είναι σαν δύο χαρακτήρες επί σκηνής που όμως προέρχονται από διαφορετικό έργο-μπορεί αρχικά να δείχνουν σωστοί, αλλά δεν υπάρχει συγχρονισμός στην αλληλεπίδρασή τους.
Αυτός είναι ο λόγος που ζευγάρια που μοιάζουν να ταιριάζουν τελικά χωρίζουν, ενώ ζευγάρια που εκ πρώτης όψεως είναι αταίριαστα μπορεί και να παραμείνουν μαζί.

Αλλάζουν οι ιστορίες αγάπης;
Για να βρούμε τι επιθυμούμε, χρειάζεται να επανεξετάσουμε όλες τις προηγούμενες σχέσεις μας και να ρωτήσουμε τον εαυτό μας ποια ήταν τα χαρακτηριστικά των ατόμων προς τα οποία αισθανθήκαμε μεγαλύτερη έλξη, καθώς και ποια ήταν τα χαρακτηριστικά των ατόμων προς τα οποία τελικά χάσαμε το ενδιαφέρον μας. Επίσης, πρέπει να σκεφτούμε μια ρομαντική ιστορία σκοπεύουμε να πούμε και αν έχει την πιθανότητα ή όχι να οδηγήσει σε ένα «και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα» σενάριο.

Απαξ και κατανοήσουμε τις ιδέες και πεποιθήσεις πίσω από τις ιστορίες και τις αποδεχτούμε ως δικές μας, μπορούμε να ξαναγράψουμε το σενάριο. Μπορούμε να εξετάσουμε τι μας αρέσει και τι όχι από την τωρινή ιστορία αγάπης που έχουμε στο μυαλό μας, τι δε λειτούργησε στις προηγούμενες σχέσεις και πως θα θέλαμε να το αλλάξουμε. Πως μπορούμε να ξαναγράψουμε το σενάριο; Αυτό μπορεί να σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουμε ιστορία ή να μετατρέψουμε μια ήδη υπάρχουσα για να την κάνουμε πιο πρακτική. Μπορεί κανείς να δοκιμάσει να επιφέρει αλλαγή με νέα και διαφορετική πλοκή ή, με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας, να αλλάξει τις επιλογές του. Η διαφορά είναι ότι το άτομο, ως συγγραφέας της προσωπικής του ιστορίας, μπορεί να την αλλάξει και να της δώσει αίσιο τέλος.